تروما (Trauma) به معنای ضربه ناگهانی است که  سبب شکستن و یا حتی گاهی بیرون افتادن دندان می شود. تروما بیشتر برای کودکان در مدرسه رخ‎ می‌دهد. بازیگوشی کودکان، کتک کاری، تصادف با وسایل نقلیه و … موجب آسیب به دندان‌ها‎ می‌شود. دندانهای شیری به دلیل استحکام کمتر، آسیب بیشتری می بینند. به طوری که ۳۰ درصد کودکان زیر ۷ سال دارای سابقه ضربه به دندان‌های شیری هستند.

دندان قدامی دائمی در طول رشد اولیه خود در سقف دهان و در مجاورت انتهای ریشه دندان قدامی شیری قرار دارد. با هرگونه ضربه به دندان شیری، خطر آسیب به جانشین دائمی زیرین اش وجود دارد.اغلب صدمات در دندان های شیری بین 2 تا 4 سالگی رخ می دهد. در اکثر موارد تصمیم برای درمان دندان شیری آسیب  دیده دو گزینه پیش رو داریم:

• کشیدن
• نگهداری بدون انجام هیچ درمانی

در صورتیکه نگهداری دندان قدامی شیری ضربه دیده، سلامت جوانه دندان دائمی زیرین را به خطر بیاندازد اغلب بهتر است دندان شیری کشیده شود.

نکته بسیار مهم این است که دندان شیری آسیب دیده که نگه داشته می شود باید به طور منظم از نظر علائم بالینی و رادیوگرافیک، عوارض عصب دندان یا لثه ای ارزیابی شود. حتی ممکن است در رادیوگرافی آسیب به جوانه دندان دائمی جانشین را نشان دهد. آسیب های بافت نرم در کودکان باید هر هفته تا زمان بهبودی مورد ارزیابی قرار گیرد. صدمات دندانی باید هر 3 تا 4 ماه یکبار در سال اول و سپس هر سال تا زمانی که دندان شیری افتاده و جانشین دائمی آن رویش یابد، بررسی شود.

آسیب هایی که قبل از رویش دندان های شیری رخ می دهد نیز می تواند در رشد آنها اختلال ایجاد کند.

انواع ضربه به دندان شیری

شکستگی کوچک تاج

در صورتی که کودک دردی احساس نمی کند میتوان لبه‌های تیز را صاف کرد یا دندان ترمیم شود .

شکستگی قسمت تاج و باز شدن عصب دندان

درمان انتخابی معمولاً کشیدن   است. ولی عصب کشی و ترمیم هم  با همکاری معقول والدین و کودک امکان پذیر است.

شکستگی تاج  و ریشه

عصب معمولاً باز شده است و بسیار دردناک است. بهتر است دندان را کشیده شود.

شکستگی ریشه

اگر جابجایی وجود نداشته باشد و فقط مقدار کمی لق باشد، دندان بهتر است تحت نظر قرار گیرد. اگر قطعه تاجی عفونی و علامت دار شد، باید کشیده شود. قسمت نوک ریشه معمولا زنده باقی می ماند و تحت تحلیل طبیعی قرار می گیرد.

ملاحضات درمانی صدمات به لثه اطراف دندان

والدین باید دو بار در روز با محلول کلرهگزیدین 0.2٪ لثه را با استفاده از پنبه یا سواب گاز تمیز کنند تا زمانی که لثه کاملا ترمیم شود.

ضربه بدون لقی

در این موارد اغلب تا زمانی که دندان تغییر رنگ ندهد به دندانپزشک  مراجعه نمی شود.

ضربه با لقی خفیف

در صورت لقی خفیف، به والدین توصیه می شود که کودک را به مدت 1 تا 2 هفته در رژیم غذایی نرم نگه دارند و ناحیه آسیب دیده را تا حد امکان تمیز نگه دارند. در صورت افزایش لقی بهتر است دندان کشیده شود.

ضربه با لقی شدید

بهتر است دندان را کشیده شود.

جابحایی دندان شیری

اگر تاج به طرف داخل دهان جابجا شود، راس ریشه به بیرون حرکت می کند و از این رو احتمال اسیب به دندان دائمی کم می شود.در این موارد با درمان محافظه کارانه و نظارت همراه با رعایت بهداشت توصیه میشود

اگر تاج به بیرون جابجا شود، راس ریشه به سمت جوانه دندان دائمی جابجا می شود و برای به حداقل رساندن آسیب بیشتر به جانشین دائمی، بهتر است دندان را کشیده شود.

لقی شدید

این شایع ترین نوع آسیب است. با گرفتن عکس رادیولوژی جهت جابجایی دندان بررسی میشود. اگر ریشه از کام به سمت جانشین دائمی جابجا شده باشد، دندان شیری باید کشیده شود تا آسیب احتمالی به جانشین دائمی در حال رشد به حداقل برسد. اگر ریشه به صورت باکالی جابجا شده باشد، با بررسی دوره ای برای نظارت بر رویش مجدد خود به خود انجام شود (شکل 12.8). مرور باید به مدت یک ماه به صورت هفتگی و حداکثر به مدت 6 ماه به صورت ماهانه باشد. بیشتر رویش مجدد بعد از 1 تا 6 ماه اتفاق می افتد. اگر این اتفاق نیفتد، آنکیلوز محتمل است و برای جلوگیری از رویش نابجای جانشین دائمی، کشیدن ضروری است .

 پسر 4 ساله با اینتروژن کامل دندان قدامی شیری بالا سمت راست.

 شش ماه پس از ضربه، دندان به طور خود به خود دوباره روییده است.

بیرون افتادن دندان شیری

کاشت مجدد دندان های قدامی شیری بیرون افتاده، به دلیل احتمال عفونی کردن جوانه دندان دائمی توصیه نمی شود. پس از از دست دادن دندان قدامی شیری نگهداری فضا ضروری نیست، زیرا فقط دریفت های جزئی دندان های مجاور رخ می دهد. رویش جانشین دائمی ممکن است به دلیل ضخیم شدن غیر طبیعی بافت لثه و استخوان دندان حدود یک سال به تعویق بیفتد و گاهی به درمان کمکی ارتودنسی نیاز خواهد بود.

عفونت عصب

نکروز شایع ترین عارضه ترومای اولیه است. ارزیابی بر اساس رنگ و رادیوگرافی است. دندان هایی با رنگ طبیعی به ندرت دچار التهاب پری آپیکال می شوند، اما برعکس، تغییر رنگ خفیف دندان ها ممکن است حیاتی باشد. یک رنگ خاکستری ملایم که بلافاصله پس از تروما رخ می دهد ممکن است نشان دهنده خونریزی داخل پالپ با پالپی باشد که هنوز حیاتی است. این رنگ ممکن است عقب نشینی کند، اما در صورت تداوم باید به نکروز شک کرد. معاینه رادیوگرافی باید هر 3 ماه یکبار برای بررسی التهاب پری آپیکال انجام شود. عدم کاهش اندازه حفره پالپ نشان دهنده مرگ پالپ است. برای جلوگیری از آسیب احتمالی به جانشین دائمی، هر زمان که شواهدی مبنی بر التهاب پری آپیکال وجود داشت، باید دندان کشیده شود.

آسیب به استخوان پشتیبان

اکثر شکستگی‌های حفره آلوئولی در دندان‌های اولیه نیازی به آتل ندارند زیرا بهبود استخوان در کودکان کوچک سریع است. شکستگی های فک به روش معمولی درمان می شوند، اگرچه تثبیت پس از جااندازی ممکن است به دلیل عدم وجود دندان های مجاور کافی دشوار باشد.

اسیب به دندان دائمی

سنین ۶ تا ۱۲ سالگی که دوره‎ بازیگوشی برای کودکان محسوب می‌شود، میزان صدمات دندان‌ها و بویژه دندان‌های پیشین افزایش‎ می‏‌یابد. به دلیل افزایش تحرك و فعالیت‌های ورزشی پسران، آنها دو برابر دختران در معرض صدمات تروما قرار‎ می‏‌گیرند. آسیب ناشی از ضربه می‌تواند از یک ترك کوچک در مینا تا در آمدن کامل دندان از جایگاه خود‎ متفاوت باشد.

انواع ضربه های دندانی :

1- ضربه های دندانی Concussion

یافته های بالینی:

• دندان به لمس  کردن یا ضربه زدن حساس شده است.
• در واقع در این ضربه دندان از محل اصلی خود خارج نشده و لق نشده است.
• در رادیوگرافی مورد نگران کننده و مشکل جدی برای دندان مشاهده نخواهد شد

در این نوع ضربه به دندان، هیچ درمانی لازم نیست. عصب دندان حداقل برای یکسال باید تحت نظر باشد. پس برای پیگیری سه بار باید به دندانپزشک مراجعه شود.

1. 4 هفته بعد از ضربه
2. 6-8 هفته بعد از ضربه
3. 1 سال بعد از ضربه

2-ضربه های دندانی Subluxation

یافته های بالینی:

• دندان به لمس  کردن حساس شده است.
• دندان کمی لق شده ولی از جایش جابجا نشده است.
• امکان دارد که خونریزی در لبه لثه وجود داشته باشد.
• امکان دارد دندان به سرما و گرما حساس شده باشد که نشانه آسیب گذرا به عصب است.
• در رادیوگرافی معمولاً مشکلی دیده نمی شود.

درمان:

به طور معمول برای ضربه های دندانی Subluxation درمانی احتیاج نیست ولی عصب دندان حداقل برای یکسال باید تحت نظر باشد و برای پیگیری 5 مرحله باید به دندانپزشک مراجعه شود.

• 4 هفته بعد از ضربه
• 6 هفته بعد از ضربه
• 6-8 هفته بعد از ضربه
• 6 ماه بعد از ضربه
• 1 سال بعد از ضربه

3- ضربه های دندانی Extrusion

• باید تا حد ممکن از این اتفاقات جلوگیری کرد.
• بهتر است کودک به هنگام بازی باید از محافظ‌ دندانی استفاده کند.
• باید به محیط بازی کودک توجه نمود و از کفپوش نرم در محیط بازی بچه‌ها استفاده شود.
• امکان کاشت دندان برای کودکان زیر ۱۸ سال وجود ندارد.
• برای تسکین درد دهان و لثه کودک‎ می‌توان از کمپرس سرد استفاده کرد.
• برای کنترل خونریزی لثه، یک گاز استریل را در محل نگه دارید.
• ریشه دندان بیرون افتاده نیازی به تمیز کردن ندارد و این کار توسط دندانپزشک انجام شود. برای برداشتن دندان باید آن را از قسمت تاج بگیرید و هرگز به ریشه آن دست نزنید و با فشار ملایم آب ولرم دندان را شسته و از خشک کردن آن با پارچه خودداری نمایید.
• اگر در اثر تروما مقداری از دندان شکسته است، باید تکه دندان را درون شیر یا بزاق دهان گذاشت و سریعا به نزد دندانپزشک برد.
• اگر دندان لق شده است باید تا رسیدن به مرکز درمانی فشاری روی دندان وارد نشود.
• دو عامل مهم برای دندان دچار ضربه دیده عبارت است از زمان درمان و محیط نگهداری.  
• آبسه‌های مکرر اذیت کننده و یا سیاه شدن دندان از عوارض تروماهای دندانی می‌باشند.